شرح خطبه حضرت فاطمه الزهرا سلام الله علیها ـ قسمت سوم

بسم الله الرحمن الرحیم

«وَ اَشْهَدُ اَنْ لا اِلهَ اِلاَّ اللَّهُ وَحْدَهُ لا شَريكَ لَهُ، كَلِمَةٌ جَعَلَ الْاِخْلاصَ تَأْويلَها، وَ ضَمَّنَ الْقُلُوبَ مَوْصُولَها، وَ اَنارَ فِي التَّفَكُّرِ مَعْقُولَها، الْمُمْتَنِعُ عَنِ الْاَبْصارِ رُؤْيَتُهُ، وَ مِنَ الْاَلْسُنِ صِفَتُهُ، وَ مِنَ الْاَوْهامِ كَيْفِيَّتُهُ.

اِبْتَدَعَ الْاَشْياءَ لا مِنْ شَىْ‏ءٍ كانَ قَبْلَها، وَ اَنْشَاَها بِلاَاحْتِذاءِ اَمْثِلَةٍ اِمْتَثَلَها، كَوَّنَها بِقُدْرَتِهِ وَ ذَرَأَها بِمَشِيَّتِهِ، مِنْ غَيْرِ حاجَةٍ مِنْهُ اِلى تَكْوينِها، وَ لا فائِدَةٍ لَهُ في تَصْويرِها، اِلاَّ تَثْبيتاً لِحِكْمَتِهِ وَ تَنْبيهاً عَلي طاعَتِهِ، وَ اِظْهاراً لِقُدْرَتِهِ وَ تَعَبُّداً لِبَرِيَّتِهِ، وَ اِعْزازاً لِدَعْوَتِهِ، ثُمَّ جَعَلَ الثَّوابَ عَلي طاعَتِهِ، وَ وَضَعَ الْعِقابَ عَلي مَعْصِيَتِهِ، ذِيادَةً لِعِبادِهِ مِنْ نِقْمَتِهِ وَ حِياشَةً لَهُمْ اِلى جَنَّتِهِ.

و گواهى مى‏دهم كه معبودى جز خداوند نيست و شريكى ندارد، كه اين امر بزرگى است كه اخلاص را تأويل آن و قلوب را متضمّن وصل آن ساخت، و در پيشگاه تفكر و انديشه شناخت آن را آسان نمود، خداوندى كه چشم‏ها از ديدنش بازمانده، و زبانها از وصفش ناتوان، و اوهام و خيالات از درك او عاجز مى‏باشند.

موجودات را خلـق فرمود بدون آنكه از ماده‏اى موجود شوند، و آنها را پـديد آورد بدون آنكه از قالبى تبعيّت كنند، آنان را به قدرت خويش ايجاد و به مشيّتش پديد آورد، بى‏آنكه در ساختن آنها نيازى داشته و در تصويرگرى آنها فائده‏اى برايش وجود داشته باشد، جز تثبيت حكمتش و آگاهى بر طاعتش، واظهار قدرت خود،و شناسائى راه عبوديت و گرامى داشت دعوتش، آنگاه بر طاعتش پاداش و بر معصیتش عقاب مقرر داشت، تا بندگانش را از نقمتش باز دارد و آنان را بسوى بهشتش رهنمون گردد...»
وَ اَشْهَدُ اَنْ لا اِلهَ اِلاَّ اللَّهُ وَحْدَهُ لا شَريكَ لَهُ، كَلِمَةٌ جَعَلَ الْاِخْلاصَ تَأْويلَها

در اين بخش از كلام حضرت فاطمه زهرا ^{سلام الله علیها} شهادت به توحيد با سه ويژگي مشخص شده است. يکي اين‌که اين شهادت تنها يک بيان لفظي نيست؛ بلکه حقيقت بسيار عميقي دارد و بايد تلاش نمود به آن حقيقت رسيد. آن حقيقت، اخلاص است.

حضرت ادامه می دهند: خداوند متعال يافتن حقيقت اخلاص و در نتیجه توحید را در دل‌ انسان‌ها قرار داده است. اما بيان عقلي و تعقلي‌اش چيزي است که در ذهن و فکر انسان تحقق پيدا مي‌کند که خداوند آن را هم، نوراني و روشن قرار داده است.

وَ ضَمَّنَ الْقُلُوبَ مَوْصُولَها، وَ اَنارَ فِي التَّفَكُّرِ مَعْقُولَها

حضرت براي اعتقاد به توحيد، دو مقوله موصول و معقول را بیان نمودند. گاهي ما حقيقت توحيد را دريافت مي‌کنيم(موصول) و به آن مي‌رسيم که همان علم حصولی است، و گاهي آن را تعقل مي‌کنيم(معقول) که به آن علم حضوری گویند.

 علم حصولي مربوط به فکر و ذهن است؛ اما علم حضوري مربوط به قلب است. قلب مرحله‌ و عرصه‌اي از روح انساني است که کارش شهود حقايق است.

حضرت زهرا ^{سلام‌الله‌عليها} مي‌‌فرمايند: خداي متعال يافتن توحيد را در ضمن قلب‌ها قرار داد؛ گويا تعبير ديگري از اين معناست که خداوند قلب را بر فطرت توحيد آفريده است. حال اگر پرده ای بر چشم قلب نباشد، انسان واضح مي‌بيند. نمونه بارز این بندگان خالص، وجود حضرات معصومين، مخصوصاً چهارده معصوم ^{صلوات‌الله‌عليهم‌اجمعين} هستند.

الْمُمْتَنِعُ عَنِ الْاَبْصارِ رُؤْيَتُهُ، وَ مِنَ الْاَلْسُنِ صِفَتُهُ، وَ مِنَ الْاَوْهامِ كَيْفِيَّتُهُ

با توجه به این که حضرت فاطمه زهرا ^{سلام ‌الله ‌عليها} در جملات قبل فرموند که خداوند متعال دريافت توحيد را در قلب‌ها به وديعت گذاشته و درک عقلي توحيد را در ذهن و فکر انسان واضح قرار داده است، اين معنا به ذهن مي‌آید که شناخت خدا بسیار واضح و روشن است و ممکن است توهم شود که هر کسي مي‌تواند درک روشني از حقيقت خدا داشته باشد. شايد براي دفع اين توهم است که حضرت مي‌فرمايند: درست است که خدا درک عقلي توحيد را واضح قرار داده، اما چشم انسان از ديدن خدا،  وهمش از تصور ذهني خدا و زبان انسان از وصف حقيقي او عاجز است.

اِبْتَدَعَ الْاَشْياءَ لا مِنْ شَىْ‏ءٍ كانَ قَبْلَها

خدا همه اشياء عالم را آفريد اما براي آفريدن آنها احتياج به ماده قبلي نداشت؛ زيرا اگر آن ماده، مخلوق بود که جزء همين مخلوقات می باشد. حضرت مي‌فرمايند: خدا مجموع اين عالم را از يک ماده ديگري خلق نکرده است. اگر اين مجموعه احتياج به ماده قبلي داشته باشد، تسلسل لازم مي‌آيد. اگر به حسب تصوير ذهني، خدا را در يک طرف قرار دهيم و عالم را هم يک طرف، براي پيدايش اين عالم غير از اراده خدا احتياج به هيچ چيز ديگري نيست.

بنا بر آنچه بیان شد، حضرت فاطمه زهرا ^{سلام ‌الله ‌عليها} در اين کلام بر دو مطلب تأکيد مي‌کنند؛ اول اين که آفرينش مجموع عالم از ماده قبلي نبوده و وجودش ابداعي است؛ دوم اين‌که خدا به هيچ وجه دست بسته نيست و آفرینش هر چیزی به مشيت او بستگی دارد.

برگرفته از:

- بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی

- بیانات حضرت آیت الله مصباح یزدی

- مؤسسه فرهنگی هنری عاشورا، بانوی بانوان سخن می گوید.