شرح خطبه حضرت فاطمه الزهرا سلام الله علیها ـ قسمت اول
شنبه ۱۴ اسفند ۱۳۹۵اَلْحَمْدُلِلَّهِ عَلي ما اَنْعَمَ، وَ لَهُ الشُّكْرُ عَلي ما اَلْهَمَ وَ الثَّناءُ بِما قَدَّمَ، مِنْ عُمُومِ نِعَمٍ اِبْتَدَاَها،...
سپاس و ستایش خداوند را به خاطر نعمت هایی که بخشید، و او را شکر به خاطر آنچه الهام کرده است و مدح و ثنا شایسته اوست به خاطر نعمت های فراگیری که از پیش فرستاد و ثنا و شكر بر او بر آنچه پيش فرستاد، از نعمتهاى فراوانى كه خلق فرمود...»
در این چند جمله به خصوصیت هایی در احسان و انعام الهی اشاره شده است. یکی از آنها، ترتيبِ قرار گرفتن سه واژه حمد، شکر و ثناست. شايد به این دلیل باشد که در مقام ستايش خداست. طبعاً انسان بايد تنها معبود خود را به خاطر تمام الطاف بی کرانش ستايش کند. واژه «حمد» نیز، واژه‌اي مناسب براي ستايش خداست. خداوند هم در قرآن، کلام خود را با حمد شروع نموده است.
گویی حضرت فاطمهسلام الله علیهادر جمله دوم قصد دارند خدا را بر بخششي ستايش کنند که عايد خود ثناکننده است و این يک عطيه اختصاصي است. در چنين جايي واژه شکر مناسب است. سپس بعد از حمد الهي و شکر بر نعمت هاي اختصاصي، خدا را ستايش می نمایند.
نکته بعد در جمله «الْحَمْدُ لِلَّهِ عَلَى مَا أَنْعَمَ» این است که لطف و مرحمت باریتعالی براي همه بندگان، نعمت است. پس وقتي کسي خدا را حمد مي‌کند انگيزه او براي حمد، توجه به نعمت هاي خداست. إنعام هم به معنای «اعطاي نعمت» است. در نمازها نیز مي‌خوانيم صِرَاطَ الَّذِينَ أَنعَمْتَ عَلَيهِمْ! در ادامه حضرت حقأَنعَمْتَ عَلَيهِمْ؛ را معرفي می فرمايند:وَ مَنْ يُطِعِ اللَّهَ وَ الرَّسُولَ فَأُولئِكَ مَعَ الَّذينَ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَيْهِمْ مِنَ النَّبِيِّينَ وَ الصِّدِّيقينَ وَ الشُّهَداءِ وَ الصَّالِحين؛
خداوند به چهار دسته از افراد نعمت داده است: انبياء، صديقين، شهداء، صالحين.اين نعمتي که ما در نماز تقاضا مي‌کنيم، آن نعمت نهايي و مطلوب بالذاتي است که مؤمن مي‌خواهد؛ يعنيصِرَاطَ الَّذِينَ أَنعَمْتَ عَلَيهِمْ.
ماهم اگر خدا توفيق دهد و در اطاعت خدا و پيغمبرصلی الله علیه و آله و سلمهمت نماييم، لياقت معيت با آن بزرگواران را پيدا خواهيم کرد.
بنابراین، نعمت آن چيزي ست که خدا به پيغمبران داده است و به مابقي «مجازاً» نعمت گفته مي‌شود. از اين رو، نعمت آن است که انسان را به مقصد نهايي برساند. اگر انسان به این مقصد و کمال نرسد، ارزشي ندارد و حتی اگر برای آدمی لذت‌بخش باشد، نقمت است.
وَ لَهُ الشُّكْرُ عَلي ما اَلْهَمَ...
الهام در دو معنا به کار برده می شود: یک، الهام عام است و ممکن است از سنخ ادراکات باشد؛ يعني خدا يک چيزي را به انسان
مي‌فهماند، و يا ممکن است از سنخ ميل و گرايش باشد؛ يعني ميل به چيزي را در انسان الهام مي‌کند. در مورد وحي هم اين چنين
است. قرآن مي‌فرمايد: «وَأَوْحَيْنَا إِلَيْهِمْ فِعْلَ الْخَيْرَاتِ؛(انبیاء/73) خدا به اولياي خود انجام خيرات را وحي مي‌کند.»
در مقابل الهامات عام، الهامات خاصي وجود دارد که مخصوص کساني است که از آن الهامات اوليه حسن استفاده را بنمايند. الهامات خاص مخصوص اولياي خداست. آنان چيزهايي را درک می کنند که ديگران آن را درک نمی کنند. ائمه اطهارعليهم السلامو حضرت زهراسلام الله عليهانیز از اين موهبت الهي بهر‌ه فراواني داشتند.
در مورد الهام تعبير ديگري هم در روايات به کار رفته است و آن تعبير «تحديث»؛ است. يکي از القاب حضرت زهراسلام الله عليهامحدَّثه است. گاهي به غلط محدِّثه گفته مي‌شود به گمان اينکه چون حضرت براي ديگران حديث مي‌گفتند به ايشان محدِّثه گفته مي‌شود. در حالي که محدَّث به کسي گويند که ملائکه با او حرف بزنند و برايش حديث گويند. همه انبياء و ائمه معصومينعليهم‌السلاممحدَّث بودند.
گاهی براي غير ائمهعليهم‌السلامهم الهام وجود دارد. به اين معنا که فرشته‌اي با انساني سخن بگويد ولي او آن فرشته را نبيند. اين مقامي است که خدا به بندگان خاص مي‌دهد.
در اين جا دو احتمال مي‌توان مطرح کرد؛ اول اينکه منظور از اين الهام، همان الهام عامي باشد که خدا نسبت به همه انسانها و يا حتي غير انسانها هم فرموده است و چون حضرت فاطمهسلام الله عليهايکي از آنان هستند، اين نعمت به ايشان هم داده شده است. به همین خاطر خدا را شکر مي‌کنند.
اما شايد احتمال قوي‌تر اين باشد که حضرت، خدا را شکر مي‌کند به اين جهت که خدا الهامات خاصي به خاندان عصمت و طهارت عنايت فرموده است. و تعبير شکر در این جایگاه مناسبتر از حمد است؛ چون در شکر، اين جهت لحاظ شده است که ستايش مي‌کنم کسي را که به طور خاص نعمتي به من داده است.
برگرفته از:
1- پایگاه اطلاع رسانی حضرت آیت الله مصباح یزدی.
2- شریعتمداری، محمدتقی، شرح خطبه فدک.
3- مؤسسه فرهنگی و هنری عاشورا، بانوی بانوان سخن می گوید.
پروردگارا! ما را شکرگزار و عارف به نعمت‌هاي خودت قرار بده.